Budući da je rudarenje uglja ostavilo dubok trag u mnogim mjestima širom Bosne i Hercegovine koja se i danas smatraju "rudarskim gradovima", naročito u tuzlanskoj regiji, predavanje prati proces izgradnje i evolucije tog zanimanja. Rudari su tokom druge Jugoslavije smatrani ideološkom avangardom, osloncem sistema te su imali gotovo kultni status, posebno uzevši u obzir Husinsku bunu s kraja 1920. godine.
Postavljani su spomenici rudarima, Husinskoj buni, o rudarskim partizanskim jedinicama skladane su pjesme. Slavio se 21.12. kao Dan rudara. Rudari su u socijalističkoj Jugoslaviji bili poštovaniji i od mašinbravara. Međutim, kultni status rudara nije uvijek značio dobar život, visoku plaću i bratski odnos između rudara i vlasti. Prema planovima razvoja iz 1980-ih, pralirano je otvaranje novih elektrana i povećanje proizvodnje električne energije sa 7,6 miliona kWh na 22 miliona kWh do 2000. Izgrađeni su novi blokovi u TE Tuzla i TE Ugljevik. Otvoreni su površinski kopovi Dubrave i Šikulje.
Međutim, otvaranje elektrana je bilo zakasnelo, te zbog inflacije i krize, rudnici nisu osetili poboljšanje.
Otvoreni su kopovi za elektrane koje je tek trebalo da budu izgrađene. Nastavljena je udarnička proizvodnja bez obzira na potražnju. Nakon generalnog pregleda predavanje je prešlo na obradu studije slučaja, te prikaza sudbine rudnika u BiH kroz primer rudnika Kreka.
Rudnik Kreka nije mogao platiti dalje radove bez otkupa. Proizvodilo se 9,5 miliona tona uglja godišnje, a od toga je 2 miliona tona uglja godišnje višak. Kreka tone u gubitke. Istovremeno, kupci uglja prisiljavaju se na otkup uglja jer su smanjenje i otpuštanje viška radnika gotovo nemogući u tadašnjem
samoupravnom sistemu. Kriza u rudnicima dovodi do protesta rudara koji su 1989. protestvovali i ispred SIV-a, a u periodu 1987-1992 rudnik Kreka je u stalnim štrajkovima sa ciljem povećanja plate. Iako bi se radnici izborili za povećanje plate, štrakovi su se ponavljali jer je inflacija uništavala vrednost novca.
Paralelno sa protestima počinju sitne krađe u rudnicima jer su ih radnici percipirali kao svačije i ničije.
Ipak, taj sitni kriminal bio je tek kap u moru problema u kojima su se rudnici nalazili. Rudnik je imao da zbrine čak 14% invalida rada koji su padali na teret rudnika. Pored toga, 1990. godine došlo je do nesreće u jami Dobrnja gde je poginulo 180 rudara. U oktobru 1991. godine nestalo je nafte za površinske kopove. Nestašica dizela obustavila je transport uglja pa je Kreka aktivirala parne lokomotive. Početkom 1992. Kreka je trampila ugalj za hranu, a u aprilu 1992. obustavljena je i jamska proizvodnja. Obustava platnog prometa usled ratnih dejstava u stvari je spasila Kreku. Država je odustala od naplate doprinosa, a rudnik kreka pripao je FBiH. Kreka je 1997. godine na posao vratila sve radnike. Tada je njena proizvodnja bila oko 20% preratnih količina.
Danas, rudnici se nalaze u milijunskim gubitcima, a rudari su u borbi za svoja prava proglašeni razlogom poskupljenja struje. Posljednjih 30 godina rudarenja uglja na prostoru Tuzle je 30 godina stalnih tenzija, sukoba, štrajkova i problema. Rudari su se često nalazili na udaru različitih projekata i politika, sve od neslaganja sa konceptom nuklearne energije u Jugoslaviji s kraja 1980-ih pa do današnje klimatske krize s kojom se suočavamo. Blok 7 TE Tuzla ocjenjen je kao politički projekt koji je neisplativ sa partnerom skrivenih namera. Analizirani su slučajevi Šri Lanke, Pakistana i Crne Gore i njihovi rezultati saradnje sa kineskim partnerima. Pored toga, energetika bazirana na uglju osuđena je u budućnosti na izolaciju, carine i neinvestiranje.
Snimak predavanja možete pogledati putem OVOG linka.
Dino Šakanović „Ugalj i društvo: prošlost, sadašnjost, budućnost“
Otvorene učionice za zelenu društvenu pismenost
Danas, rudnici se nalaze u milijunskim gubitcima, a rudari su u borbi za svoja prava proglašeni razlogom poskupljenja struje. Posljednjih 30 godina rudarenja uglja na prostoru Tuzle je 30 godina stalnih tenzija, sukoba, štrajkova i problema.
0
0